نشست نوزدهم از سری نشستهای از کورهراه تا شاهراه؛ آشنایی با دیدگاههای مهرپرستی و میترائیسم
نشست نوزدهم از سری نشستهای از کورهراه تا شاهراه، سرآغازی بود برای آشنایی با دیدگاههای مختلف اندیشمندان ایرانی و غیرایرانی در خصوص مهرپرستی، میترائیسم و نقاط اشتراک و تمایز آنها.
بخش نخست این نشست به کتابشناخت این مبحث اختصاص داشت. ابتدا کتب بیشتر شناخته شده شامل «آیین مهر» (دوجلدی)، نوشته و پژوهش هاشم رضی؛ «بغ مهر»، احمد حامی؛ «آیین پر رمز و راز میترایی»، فرانتس کومن، ترجمه و پژوهش هاشم رضی و «آیین میترا»، مارتین ورمازرن، ترجمه بزرگ نادرزاد معرفی شده دیدگاه نویسندگان آنها به اختصار تبیین شد. در این میان نظرات فرانتس کومن به عنوان منجم و شرقشناس دهههای نخستین قرن ۲۰ میلادی، به دلیل اثرگذاری بیشتر در متون، مورد توجه قرار گرفت.
دیدگاه متفاوت محمد مقدم نویسنده کتاب «جستار درباره مهر و ناهید» با تأثیر از جناب ذبیحالله بهروز در ادامه معرفی سپس نگاه مدرن استاد جلال ستاری به اسطورهها در کتاب «پژوهش در کیش و اسرار میترا» خاطرنشان شد.
همچنین نتایج پژوهش فاطمه ملکزاده در خصوص تأثیر کیش مهر بر اندیشمندان ایرانزمین در کتاب «آتش نهفته» یاداوری شد.
دو کتاب «یشتها» با تصحیح ابراهیم پورداود و با تأکید بر فصل دهم (مهریشت) در این نشست و «بندهش» نوشته مهرداد بهار با اهمیت بالاتری مورد توجه قرار گرفتند.
مطالعه کتاب «شناخت اساطیر ایران»، جان راسل هینلز، ترجمه و تألیف باجلان فرخی به جهت آشنایی با دیدگاه نخستین رساله مخالف اندیشه فرانتس کومن پیشنهاد شد.
کتاب «راز و رمزهای آیین میترا»، ژان باتیست فلیکس لاژار، ترجمه سیدحسن آصف آگاه از دیگر کتابهای معرفیشده در این بخش بود.
اشارات آرش نورآقایی به «مجموعه مقالات مهر در ایران و هند باستان» ویرایش بابک عالیخانی، «دین مهر در جهان باستان» ترجمه مرتضی ثاقبفر و «پژوهشی نو در میترائیسم»، دیوید اولانسی، ترجمه مریم امینی پایانبخش این قسمت از نشست بود.
در بخش دوم این نشست به جغرافیای تمدنی هند، ایران، یونان و رم و سهم آنها در بهرهگیری از آیین مهر و میترائیسم پرداخته شد؛ ریشه و سیر تطور عبارت «میترا» از سانسکریت تا پارسی ذکر شد؛ مفهوم «مهر» با توجه به «مهریشت» به مثابه عهد و پیمان و قانونمندی اجتماعی واکاوی شد؛ ابعاد متبادر بر «ایزد مهر» شامل تعادل و توازن، میانجی و واسطه، دادن و بخشش، منجی و اندازهگیرنده و منقسم روزی بررسی شد؛ به آیینهای سهگانه رازورزانه عرفان/ تصوف از نگاه محمد مقدم پرداخته شد؛ با گریزی بر آیین مانی، »سرود مروارید» به عنوان متن عرفانی «یار غار مانی»، مارآمو معرفی شد.
از دیگر موارد مورد بررسی در دومین بخش این نشست کلاه فریجی میترا و ویژگی.های میتراکدهها بود.
در ادامه به دلایل فلسفی و تاریخی شکست «مهرپرستی» و «میترائیسم» در برابر «مسیحیت» پرداخته شد؛ «اسطوره قربانی» در این دو آیین واکاوی و با «کیومرث» مقایسه شد؛ از این پس عدد هفت به مثابه راز آفرینش و ارتباط آن با صور فلکی مورد توجه قرار گرفت.
این بخش با معرفی هفت مرحله میترائیسم تحت عناوین کلاغ، عروس، سرباز، شیر، پارسی، پیک خورشید و پدر ادامه یافت.
ارتباط زروان، گورگون، باخوس و پرسئوس با میترا و همذاتپنداری کیهان (اطلس) با میترا از دیگر موارد مورد بحث بود.
آرش نورآقایی در پایان این نشست بر جهانی بودن سمبلهای بنیادین تأکید کرد و یادآور شد که در ایران، برای مهرپرستی متن داریم، آثار نداریم و برای میترائیسم آثار داریم و متنی موجود نیست.
یادمان باشد که «مهر توانا، بدانجا نگرانست…»
