از خلاقیت در موزه تا موزههای خلاق
انسانها برای دیدن اشیا به موزه میروند، اشیایی جذاب و شگفتیآور که عامل جذب مخاطب به موزه هستند. موزههای گذشته که نمونههای آن موزههای باستانشناسی و مردمشناسی است تلاش میکردند با به دست آوردن اشیای تازه و نمایش آنها، به جذابیت خود برای جذب مخاطب بیافزایند. اما امروزه موزه دیگر محدود به اشیا، نگهداری و یا نمایش آثار نیست، بلکه مرکزی اجتماعی – فرهنگی با رویکرد خلاقانه است که در راستای جذب مخاطبان و گردشگران بیشتر و البته هدفمند فعالیت میکند.
موزه در مسیر تکامل خود از زمان پیدایش تغییرات بسیاری داشته و نقشها و کارکردهای تازهای به خود گرفته است، تا جاییکه امروزه موزه مجموعهای از تمامی نقشها و کارکردها است. اکنون موزهها به اهدافی چون سرگرمی، برقراری ارتباط، آموزش جامعه، پژوهش در حوزههای میراث طبیعی، فرهنگی و علمی و حتی فراتر از اینها به اهداف اجتماعی همچون همنوایی و پیشرفت جوامع میاندیشند. اینگونه است که موزهها پدیدهای اجتماعی محسوب میشوند و بخشی از جامعه امروز به شمار میروند؛ از اینرو موزهها در امروز جاری هستند و برای امروز تلاش میکنند، اگرچه روی در دیروز و فردا دارند، اما آنها وظیفه دارند به امروز جامعه خدمت برسانند. از همین منظر است که موزهها سعی میکند تا روشهای بیشتر و متنوعتری را برای جذب و درگیر کردن مخاطبان به کار بگیرند. از منظری دیگر همین بهرهمندی امروزی جامعه است که موزه را در رابطهای تنگاتنگ با گردشگری قرار میدهد. رابطه گردشگری و موزه رابطهای دو سویه است که تحولات هر یک بر دیگری اثر میگذارد.
اما امروزه موزه در مفهوم اجتماعی خود دیگر محدود به اشیا، نگهداری و یا نمایش آنها نیست، بلکه مرکزی اجتماعی – فرهنگی است که فعالیتهای گوناگونی را به انجام میرساند؛ انواع فعالیتهای فرهنگی که بستری برای خلاقیت در موزه، تحقق اهداف آن و جامعه است. از همینرو است که امروزه شاهد اجرای برنامههای فرهنگی و هنری گوناگون و خلاقیت محور در موزهها هستیم.
رابطه موزه، خلاقیت و گردشگری
با توجه به آنچه در همین مقدمه اجمالی آمد میتوان رابطه موزه، خلاقیت و گردشگری را به دو بخش تقسیم کرد: بخش نخست نوآوری در ایجاد موزهها است؛ اینکه امروزه دیگر کارکرد موزهها نه تنها به روایت رویدادهای تاریخی و باستانشناسی محدود نشده، بلکه به سالنهای نمایش و ویترینهای نگهدارنده آثار نیز محدود نمیشود. در دوره کنونی حوزه موضوعی موزهها آنقدر گسترش یافته است که برای هر موضوعی میتوان به ایجاد موزه پرداخت، چراکه دیگر موزهها محدود به میراث مادی بشر نیستند بلکه تا هر جا که اندیشه و دانش بشری پیش رفته امکان ایجاد موزه نیز فراهم شده است؛ به عنوان نمونه امروزه برای یک رمان، انواع توالت، یک حادثه تاریخی و یا داستان یک شهر نیز موزه ساخته میشود. این در حالی است که به نظر میآید موزههای کشور ما هنوز در همان منظر و شکل دیرینه موزهها ماندهاند و تنها به مجموعهای از آثار میاندیشند، و هنوز بر مبنای هویت مجموعهها و یا هویت سازمانهای پدیدآورشان جان میگیرند؛ این در حالی است که ایران ما سرشار از انواع پدیدههای فرهنگی مانند آداب و رسوم، صنایعدستی، سوغات، پوشاک، خوراکهای محلی، موسیقی و بسیاری جنبههای فرهنگی و یا اقلیمی گوناگون است که هریک از آنها میتواند منبع الهامی برای پدیدآمدن یک موزه باشد. کشوری که شهره به ادبیات و هنر است، آیا نباید برای هر یک از مشاهیر ادبی و هنریاش موزهای داشته باشد؟ اکنون در ایران شاهد چند خانه – موزه برای مشاهیر ادبی و هنری هستیم و آیا این تعداد همسان با سابقه و قابلیت میراث ادبی و هنری ایران حتی در دوره معاصرش است؟ تصور کنید اگر هر موضوع ریز فرهنگی مانند یک آیین و یا خوراکی و یا تنوع قومی و اقلیمی ایران، محور ایجاد یک موزه باشد، چه میزان بستر خلاقیت موضوعی وجود دارد؟ «موزه میراث روستایی گیلان» نمونه قابل توجه از خلاقیت موضوعی در موزهها است که از مرز اشیا عبور کرده و به خانههای روستایی گیلان به مثابه مجموعهای از آثار نگریسته است. «اکونوموزه بانو حیاتی کرمان» که مشاغل سنتی را موضوع خود قرار داده است نمونهای دیگر از خلاقیت موضوعی است که هنروران زنده و تبحرشان را موضوع خود قرار داده است؛ از این رو میتوان گفت که خلاقیت در ایجاد موزهها تنها محدود به انتخاب موضوع نیست.
فرصتسازی موزهها برای گردشگری
امروزه شاهد شکلگیری انواع گوناگونی از موزهها هستیم. اکوموزهها، سایت¬موزهها، موزههای سیار، موزههای باز و موزههای بدون شی از انواع موزههایی هستند که از قالبهای مرسوم موزه عبور کرده و سبب جذابیت بیشتر این پدیده شدهاند.
برای خواندن ادامه این مطلب به شماره دو فصلنامه گلیگمش مراجعه کنید
