نشست بیست و پنجم از سری نشست‌های از کوره‌راه تا شاهراه؛ قنات، شریان‌های کویر
در نشست بیست و پنجم یکشنبه‌های گیلگمش در تاریخ ۱۳ مردادماه ۱۳۹۸ از کوره‌راه تا شاهراه قنات، این شریان‌های کویر را با آقایان جلیل چرخیان و حسین سلگی پیمودیم.
معرفی منابع پژهشی، موضوع آغازین این نشست بود.
جلیل چرخیان در بخش اول به تشریح اجزای تشکیل‌دهنده ساختمان قنات پرداخت؛ ویژگی‌های هر قسمت شامل مظهر، میله، کوره و مادرچاه را برشمرد؛ بر اهمیت دقت محاسبات در قنات تأکید کرد و ابداع قنات را نمونه خلاقیت مردم کویرنشین معرفی کرد.
بررسی شیوه زندگی حفار قنات (مقنی) در طول اجرا، از دیگر سرفصل‌های مورد توجه در این بخش بود؛ شرح جزئیات این فضاهای زیرزمینی و سازه‌های مشابهی نظیر یخچال و آب‌انبار به معرفی بناهای وابسته در این خصوص انجامید.
جلیل چرخیان در ادامه، اولین قدم در فرآیند حفاری قنات را مکان‌یابی مادرچاه و وجود گیاهان ریشه‌دار، دره‌ها و کوهپایه‌های برفی را از جمله نشانه‌های وجود سفره اب زیرزمینی برای حفر مادرچاه معرفی کرد.
در ادامه دلایل کارگذاری کوال (کول) و شیوه‌های ابزارکاری مورد توجه قرار گرفت.
حسین سلگی در این بخش به ارائه نشانه‌های وجود قنات در مدارک تاریخی پرداخت.
کتیبه سارگون دوم در قرن ۸ ق.م.، منابع سلوکی در قرن ۳ ق.م.، نشانه‌هایی در کشورهای عمان و مصر از جمله این موارد بودند.
او به تشریح چگونگی ابداع قنات پس از نوسانات آب و هوایی در آسیای میانه و بروز مناطق بیابانی در ایران پرداخت.
فرآیند شکل‌گیری قنات از دو منظر مورد توجه قرار گرفت:
– بهره‌برداری از چشمه‌های متعدد و متوالی برای دسترسی به آب
– لزوم زهکشی آب نفوذی در دیواره معادن مس اکدی
هریک از دو راهکار مذکور به عنوان تلنگری برای ابداع قنات شمرده می‌شوند.
در بخش دوم این نشست، نمونه اسناد و نشانه‌ها از وجود قنات در دوره‌های هخامنشی، اشکانی، ساسانی و اسلامی (با تأکید بر طاهریان در نیشابور) برشمرده شدند.
تبیین گسترش دانش ایرانی قنات به کشورهای دیگر با توضیحات جلیل چرخیان ادامه یافت و در این بخش از کشورهای مصر، چین، ژاپن، شیلی، آمریکا، عمان، سوریه، اسپانیا و الجزایر نام برده شد.ج
لیل چرخیان هم‌چنین به ارائه اهم ویژگی‌های مشترک شخصیتی مقنی‌ها پرداخت.
تشریح نظام مدیریت آب قنات در سه حوزه مالکیت، تخصیص آب و نهاد میرابی توسط حسین سلگی واکاوی شد.
ذکر نمونه‌هایی از باورها و آیین اقوام مختلف ایرانی نیز در خصوص قنات‌ها از سوی ایشان ارائه شد.
معرفی ۱۱ قنات ایرانی ثبت‌شده در فهرست جهانی یونسکو در سال ۲۰۱۶ از سوی جلیل چرخیان انجام شد.
پاسخ به پرسش‌های حاضرین، پایان‌بخش این نشست بود.
