معرفی کتاب میراث جهانی در برنامۀ «کتاب فرهنگ»
رادیو فرهنگ در واپسین روزهای بهار ۱۴۰۴ میزبان دکتر روشنک ماسوری، راهنمای گردشگری فرهنگی و نویسندۀ کتاب میراث جهانی بود تا از چرایی انتشار و چیستی محتوای آن بگوید.
در مقدمۀ این گفتگو از پیشیۀ الحاق ایران به کنوانسیون میراث جهانی سازمان علمی و فرهنگی یونسکو از سال ۱۹۷۵ میلادی و ثبت ۲۸ اثر تاریخی، طبیعی ملموس کشور تاکنون در فهرست آثار جهانی این سازمان یاد شد.
دکتر روح‌الله یوسفی، کارشناس-مجری این برنامه با برشمردن چغازنبیل، نقش جهان و تخت جمشید به عنوان نخستین آثار ثبت جهانی کشور در این فهرست به اهمیت الزامات یادشده در کتاب مذکور برای ثبت جهانی آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی اشاره کرد و از انگیزهٔ نویسنده برای تهیهٔ محتوای این کتاب پرسید. ماسوری ضمن اشاره به رشتهٔ تحصیلی و علاقۀ خود به معرفی میراث فرهنگی کشور در قالب شغل راهنمای گردشگری، از میراث به عنوان یادگار گذشتگان سرزمین یاد کرد و معرفی درست این آثار به ویژه آنها که در جهان شناخته شده‌اند را با توجه به کمبود منابع مشابه ضروری دانست. ایشان همچنین از پیشنهاد مدیریت انتشارات نوسده برای تدوین این کتاب گفت.
یوسفی در ادامه از چرایی ثبت جهانی میراث منتخب کشورها پرسید.
ماسوری در این بخش از خسارات متعدد میراث مختلف کشورها در خلال جنگ جهانی دوم گفت، به ثبت منشورهایی چون آتن، ونیز و … به عنوان الزامات اجرایی قطعنامه‌هایی در این خصوص توجه داد و معیارهای ده‌گانهٔ یونسکو برای تأمین این شرایط را مطابق آنچه در کتاب «میراث جهانی» ذکر شده است تشریح کرد.
دکتر ماسوری از احراز حداقل یکی از معیارهای برشمردهٔ مذکور برای ثبت جهانی آثار گفت و اشاره کرد که در این کتاب برای هریک از میراث جهانی کشور، معیار پذیرفته شده و سال ثبت، درج شده‌است.
وی همچنین به چگونگی تهیهٔ پروندهٔ ثبتی آثار و اهمیت حفظ حریم و عرصهٔ ذیربط هریک پرداخت.
ماسوری در بخش بعدی این گفتگو از نقش مهم مرحوم پروفسور شهریار عدل به عنوان پیش‌قراول ثبت آثار سه‌گانهٔ نخست ایران در یونسکو در سال ۱۹۷۹ میلادی تعریف کرد؛ وقفهٔ ۲۴سالهٔ کشور را در تداوم جهانی‌سازی میراث، یادآور شد و از تفوق این روند طی سالهای اخیر گفت تا جایی که در شرایط کنونی، ایران با مجموع ۲۶ اثر تاریخی، فرهنگیِ ملموس و ۲ اثر طبیعی در جایگاه دهم جهان قرار دارد.
دکتر یوسفی در ادامه از تعدد بی‌شمار میراث ارزشمند کشور یاد کرد که نه تنها هنوز حتی به ثبت ملی هم نرسیده‌اند بلکه امکان تهیه پروندهٔ ثبت جهانی برای بسیاری از آنها دور از انتظار نیست. او همچنین عنوان کرد که ثبت ملی اثر، لازمهٔ ثبت جهانی آن نیست.
روح‌الله یوسفی در بخش بعدی، ویژگی‌های ثبت جهانی بم و منظر فرهنگی آن را جویا شد. نویسندهٔ کتاب «میراث جهانی» از تأثیر ثبت جهانی میراث بر جلب توجه جهانی و تأمین بودجهٔ نگهداری و مرمت آنها گفت و بازدید دوره‌ای -هر شش سال یکبار- توسط مراجع ذیربط را برای تداوم این ثبت خاطرنشان کرد.
به گفتهٔ ماسوری، بم و منظر فرهنگی آن پس از زلزلهٔ ویرانگر در زمستان ۱۳۸۲، در فهرست میراث در معرض خطر قرار گرفت و با جلب توجه جهان در سال ۱۳۸۳ به ثبت جهانی رسید و مشمول حمایت‌های مالی به منظور مرمت و بازسازی شد. کارشناس-مجری این گفتگو یادآور شد که سایر آثاری که در آن زلزله خسارت دیدند و ثبت جهانی نبودند این فرصت را به دست نیاوردند.
یوسفی همچنین از احتمال خروج یک اثر از فهرست جهانی یونسکو سؤال کرد و ماسوری به عنوان نمونه از تهدید چهارباغ اصفهان به دلیل نقض حریم آن گفت. وی همچنین به خسارات جبران‌ناپذیر جنگ هشت‌سالهٔ ایران و عراق اشاره کرد و به اهمیت ثبت جهانی نقش جهان در آن دوره پرداخت. به گفتهٔ ماسوری نیز مرمت مسجد امام به عنوان اثر آسیب‌دیده در دوران این جنگ چنان انجام شد که اثر ترکش وارد بر آن به عنوان تاریخچه‌ای از این بنا حفظ شود.
تبیین ارتباط میان میراث فرهنگی و اقتصاد گردشگری موضوع دیگری بود که از سوی روح‌الله یوسفی مطرح شد. ایشان از ظرفیت ثبت جهانی بناها به عنوان سازه‌های منحصر به فرد و یکی از مهمترین عوامل جذب گردشگر برای توسعهٔ اقتصاد گردشگری سخن به میان آورد.
ماسوری همچنین به جنبهٔ علمی و در عین حال روان و مصور بودن این کتاب گفت و تأکید کرد که عکس‌ها، اینفوگرافی‌ها، نقشه‌ها و پلان‌ها، شخصی‌سازی شده و به دقت تهیه شده‌اند تا مخاطب به راحتی، اثر را بشناسد و حتی امکان مقایسهٔ پیشینه و وضع موجود اثر را هم داشته باشد.
یوسفی چنین ادامه داد که اخیراً وزارتخانه (میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) بیشتر به مجموعهٔ آثار پرداخته تا تک‌اثرها؛ ماسوری نیز به ثبت باغها و قنات‌های ایرانی اشاره کرد و از شگفتی ثبت جهانی بافت تاریخی شهر یزد و چشم‌انداز باستانی ساسانی فارس گفت.ب
ثبت یکپارچه و جهانی ۵۴ کاروانسرای ایران در ادامه مورد توجه قرار گرفت.
ایشان یادآوری کرد که لازم است تک‌تک اعضای این مجموعه‌ها (در ثبت مجموعه آثار)، معیار(های) برشمرده را داشته باشند.
نویسندهٔ کتاب میراث جهانی از قلعهٔ فلک‌الافلاک و درهٔ تاریخی خرم‌آباد و ثبت جهانی این دره در سال جاری گفت.
روح‌الله یوسفی در بخش بعدی این گفتگو آخرین تحولات پرونده‌های ثبتی ایران را جویا شد. روشنک ماسوری از تدوین ۱۵ تا ۵۰ پرونده ثبتی خبر داد و اهمیت حراست از ثبت جهانی آثار را یادآوری کرد. وی وجود برخی پرونده‌های موقت را نیز یادآور شد که معمولاً پس از اصلاح، تأیید خواهند شد.
ثبت مشترک جهانی آثاری چون جنگل‌های هیرکانی با کشورهای دیگر موضوع دیگر مطرح‌شده در این نشست بود؛ همچنین به دقت کارشناسان در تهیه و تدوین و حجم محتوای پرونده‌های ثبتی به اقتضای اعلام هیأت داوران، اشاره شد.
گرچه کتاب «میراث جهانی» با توجه ویژه به آثار تاریخی و طبیعی نگاشته شده است اما در این گفتگو اهمیت توجه به میراث ناملموس نیز مورد توجه قرار گرفت. ماسوری در این بخش از اهمیت نوروز گفت و یوسفی به مناظر فرهنگی به عنوان آثاری پرداخت که جریان زندگی را مدنظر قرار می‌دهند.
در ادامهٔ این گفتگو نویسندهٔ کتاب «میراث جهانی» از علاقهٔ شخصی خود به دورهٔ ایلامی و چغازنبیل، به عنوان اثر جهانی متناظر با این دوره تعریف کرد. او یادآور شد علیرغم توجه عموم به تاریخ ۲۵۰۰ ساله کشور، ۲۵۰۰ سالی که پیش از این دوره حائز اهمیت است اغلب مورد غفلت قرار می‌گیرد.
روشنک ماسوری در بخش پایانی این برنامه از دوست‌داران میراث و گردشگری تقاضا کرد تا از آثار تاریخی، طبیعی کشور به ویژه با همراهی جوامع محلی مراقبت کنند.
