نوروز و نوگرایی در اندیشهٔ ایرانیان
سنت نوگرای نوروز اینبار و در آستانهً ورود به نوسدهٔ شمسی در کشور استرالیا و به بهانهٔ احداث پلی در شهر بریزبین گرامی داشته میشود؛ جایی که محل تلاقی اقوام مختلف در نیمکرهٔ جنوبی زمین است و این روزها روزگار مردمانش با بهاری تازه، نو میشود.
«نوروز و نوگرایی در اندیشهٔ ایرانیان» عنوان گفتگوی مجازی بود که در شامگاه سهشنبه ۳۰ شهریور ۱۴۰۰ با میزبانی جناب ایمان فلاح، ایدهپرداز نامگذاری پل نوروز در بریزبین و نماینده کتابفروشی ایوان در این شهر برگزار شد تا پای صحبتهای آرش نورآقایی، مدیرمسئول فصلنامهً میراث و گردشگری گیلگمش از اندیشهٔ بنیادین این رویداد جهانی بیشتر بدانیم.
ایمان فلاح ضمن خوشآمدگویی به مخاطبین در سخن آغازین از پروژههای تولید محتوای اخیر شامل پروژهٔ «اهل کاشانم»، کتابهای «رؤیای سفر: پاریس»، «صد میراث ایران» و فصلنامههای انگلیسی و فارسی گیلگمش گفت که زیرنظر آرش نورآقایی و همراهی اعضای تحریریهٔ گیلگمش انجام شدهاند.
در ادامه نورآقایی به اهمیت جنبهٔ نوگرایی نوروز، اعتدال نوروزی و لزوم پرهیز از ناسیونالیسم افراطی در این گفتگو پرداخت و از این همزمانی با نوزایی طبیعت در بریزبین، مکان پیشنهادی پل نوروز ابراز خرسندی کرد.
واژهشناسی اولین موضوعی بود که مورد توجه قرار گرفت. مدیرمسئول فصلنامهٔ گیلگمش ضمن اشاره به زیباییِ جهانشمول بودن رویداد نوروز، وجود اندیشهٔ نوگرایی در سایر اقوام را خاطرنشان کرد و به شناساندن واژهً «نو» پرداخت؛ او در این بخش از «نوبهار»، «ماه نو»، «سال نو»، «نوزاد»، «نوباوه»، «نونهال»، «نوجوان»، «نوشهر»، «قلعهنو»، «نوآموز»، «نوبَر»، «نوشاه» «نوکَرد»، «نوچه»، «نورَس» و … و ظرافت معنابی آنها گفت و به انواع نوروز جلالی، نوروز خاصه، نوروز عامه، نوروز طبری، نوروزبَل، نوروز مغان و نوروز معتضد اشاره کرد.
او همچنین نوروز بزرگ، نوروز خارا، نوروز خُردک، نوروز رَهاوی، نوروز صبا، نوروز عرب، نوروز کیقبادی و … در پردهها و مقامات موسیقایی گفت.
نورآقایی در بخش دوم از این گفتگو به آیین و آداب نوروزی با اندیشهٔ نوگرایی پرداخت و از پوشاک نو، آرایش و پیرایش، خانهتکانی، سنت کوزهشکاندن و … و حتی اقدامات متولیان روستایی و شهری در این راستا یاد کرد، فلسفهٔ هومیوپاتی را جهت سازگاری با طبیعت و فراتر از آن، تلقین به طبیعت به مثابه شبه علم یادآور شد و از ویژگی تطابق تقویم شمسی با تحول در فصول سال گفت و نوروز را پلی برای عبور از حال به آینده، امروز به فردا و فصلی به فصل نو خواند.
سومین بخش از گفتار نورآقایی به مهمترین کارکرد نوروز و اندیشهٔ بنیادین آفرینش اختصاص یافت.
نوگرایی در آفرینش اهم دستاوردیاست که از خوانش ۲۹ کتیبهٔ طولانی (بیش از سه بند) هحامنشی در بیستون عاید شده و نورآقایی با اشاره به این یافته از «بازگرداندن کمالِ آغازین»، دلیل رجعت به گذشته در فرهنگ ایرانی و حتی گاه احتمال ناکارآمدی در آیندهپژوهی گفت و در این زمینه به مبحث رستگاری و آخرت و احساس مسئولیت حاکمان برای رستگارساختن عوام توجه داد. او مطالعهٔ کتاب «آیین، اسطوره و کیهانشناسی در ایران» نوشتهً ماریان موله را در این بخش پیشنهاد داد.
در ادامهٔ این بخش همچنین به واژهً باستانی فارسی «فِرَشَ (خرم ساختن)» پرداخته شد و دو رویکرد مفهومی آن مورد تأکید قرار گرفت؛ رویکرد اول به آفرینش هستی توسط اهورامزدا و دومی مرتبط با مجللترین کاخهای شاهان هخامنشی به عنوان نماد آفرینش است.
لزوم واکاوی «بازگرداندن کمال آفرینش» و تداخل و تعامل آفرینش آغازین و آخرت در حلقهً آفرینش موجب شد تا اعداد ۷ (کمال آفرینش)، ۸ (واسط حلقهٔ آفرینش و رستاخیز) و ۹ (نوگرایی در آفرینش) به لحاظ معنا در ادبیات و معماری ایرانی یادآوری شوند.
در همین راستا به «باغ ایرانی» نیز پرداخته شد؛ نورآقایی به گفتهٔ میرجا الیاده از نوروز به عنوان اسطورهٔ بازگشت جاودانه یاد کرد و باغ ایرانی را حتی به شکلی نمادین در سبزهٔ هفتسین، دریچهای برای شناخت دوبارهً جهان از چشم انسان دانست تا بهشت، همان پاداش رستگاری متصور باشد.
ایشان علاوه بر رویکردهای طبیعی، تاریخی و مذهبی نوروز به نقش حاکمان و دولتمردان در بهرهگیری از آیینهای نوروزی در سیاست حکومتداری اشاره کرد. وی سامانبخشیدن به امور مملکتداری را پس از آشفتگیها در مقایسه با بینظمی طببعت در آستانهً نوبهار و فلسفهٔ آیینهایی چون چهارشنبهسوری، میرنوروزی، و حاجی فیروز مورد بررسی قرار داد.
جاودانگی واپسین معنایی بود که در پسِ نوگرایی آفرینش مورد توجه قرار داشت.
نورآقایی به تلاش نمونههایی از جانداران اعم از گیاه و حیوان برای جاودانگی پرداخت، از نخستین حماسهً ادبی تاریخ، گیلگمش گفت، به دارو به عنوان مایهٔ شفابخش و درمان از ریشهٔ گیاه توجه داد و هرآنچه مایهً بیمرگیاست را هدف جاودانگی خواند تا با بازگشت به مبدأ، و ساخت جهانی نو، کمال آغازین حاصل شود. او بر تخت نشستن شاهان در نوروز را نیز نمادی از آغازی دوباره و آفرینشی نو در مملکت دانست.
ایمان فلاح میزبان این گفتگو و ایدهپرداز احداث پل نوروز در ادامه ضمن قدردانی از همراهی مخاطبین اهداف مینوی این طرح را برشمرد و برای حال نو و خوش همگان ابراز امیدواری کرد.